Znameniti Fojničani: Muhamed Sudžuka (1905. – 1970. ), pravnik, političar i patriota koji je brutalno kažnjen zbog zalaganja za Bosnu i Hercegovinu i Bošnjake

Znameniti Fojničani

Muhamed Sudžuka (1905. – 1970. ), pravnik, političar i patriota koji je brutalno kažnjen zbog zalaganja za Bosnu i Hercegovinu i Bošnjake

Piše: prof. Mensur Pašalić

Muhamed Sudžuka je rođen 9. 9. 1905. godine u Fojnici. Biio je najmlađi sin Mule i Fatime (Salihagić) koji su još imali sinove: Salima, Ešrefa i Safeta. Njihov djed Sulejman-aga, ugledni trgovac iz Sarajeva, doselio je u Fojnicu sredinom 19. stoljeća gdje je razvio trgovački biznis, a imao je i vlastitu električnu centralu na rijeci Dragači, ispod sadašnjeg fudbalskog stadiona.

Slika A. Domovnice

Trgovina je, dakle, bila uspješno porodično zanimanje Sudžuka koje, ipak, nije slijedio Muhamed.

On je završio osnovno obrazovanje u Fojnici, Šerijatsku gimnaziju 1926. godine u Sarajevu pa 1931. godine Pravni fakultet u Beogradu.

Tokom studija intenzivno je promatrao stanje i političke tendencije unutar Kraljevine Jugoslavije te seriozno analizirao povijest i poziciju Bosne i Hercegovine i bosansko-hercegovačkih muslimana (Bošnjaka) u vrijeme Austro-Ugarske i Kraljevine SHS.

Nakon uspješno okončanog studija Muhamed Sudžuka počinje raditi kao sudija pripravnik u Okružnom sudu u Sarajevu. Sarajevska intelektualna elita je veoma brzo zamijetila njegovo znanje, stručnost i političke vizije te je angažiran da u maju 1933. godine održi pet predavanja u prostorijama Muslimanskog radničkog i zanatlijskog udruženja “Hurijet” u Sarajevu. U oktobru iste godine predavanja su objedinjena i objavljena pod naslovom “Naš problem”.

U svojim predavanjima Sudžuka nas vodi kroz elaboriranja aktuelnih svjetskih geopolitičkih trendova, poziiciji Kraljevine Jugoslavije, specifikumu Bosne i Hercegovine kao geografsko-teritorijalne osovine tadašnje države te značaju muslimana (Bošnjaka) kao karike jugoslovenskih naroda.

Hrabro navodi neuravnoteženost ekonomskog razvoja raških i crnogorskih krajeva, zapostavljenost tursko-albanske manjine, ali i negativne efekte agrarne reforme po muslimane kao zemljovlasnike kojima su “kmetopravom” oduzeti ogromni posjedi.

Sudžuka traži značajnije političko učešće muslimana i muslimanske svjetovne inteligencije radi zaštite vjersko-nacionalno-državnih interesa.

Također, poziva na integrativmo djelovanje Muslimana, Srba i Hrvata jer “ako imamo tri bogomolje i tri groblja, zar su nam potrebne tri čitaonice, tri škole, tri zadruge”?

Slika Naš problem

Ovim je očito da su njegove minuciozne opservacije aktuelne i danas, devedeset i jednu godinu poslije, kada snage dezintegracije i seperacije ponovno jačaju u Bosni i Hercegovini.

Tokom boravka  u Sarajevu Sudžuka je prononsirani zagovarač autonomne Bosne i Hercegovine, urednik je Pravde, stranačke novine JMO i član Glavnog odbora Gajreta.

Nakon Sarajeva Muhamed Sudžuka je angažiran u Sreskom sudu u Bosanskom Petrovcu gdje upoznaje Adilu Kulenović, blisku rodicu pjesnika i akademika Skendera Kulenovića, koju ženi 17. 9. 1937. godine.

Potom, do 1941. godine, radi kao sudija i predsjednik Sreskog suda u Fojnici.

Zbog njegovih kompetencija, erudicije, karaktera i gospodskog držanja, Fojničani su ga do kraja života oslovljavali sa “Muhamed-efendija” iskazujući mu tako izniman i zaslużan respekt.

U junu 1941. godine imenovan je za podžupana Velike župe Lašva i Glaž čije je sjedište bilo u Travniku. Uprkos rigidnoj politici NDH, Sudžuka je principijelno zagovarao univerzalna ljudska prava i slobode te je, iako je to bio rizičan “pehlivanski hod po žici”, spasio od logora i stratišta brojne Srbe, Jevreje i aktiviste NOP-a.

U oktobru 1943. godine inkognito prelazi na slobodnu teritoriju u Jajce gdje odmah, kao pravni ekspert, biva uključen u pripremu dokumenta  prvog zasjedanja ZAVNOBiH-a koje je održano 25. 11. 1943. godine u Varcar Vakufu- Mrkonjić Gradu. Nije pretenciozno reči da su ti dokumenti sukus političkih vizija koje je Sudžuka plasirao u predavanjima deset godina ranije. Bosna i Hercegovina je, tako, obnovila svoju državnost, potvrdila granice i multietnički karakter kroz geslo “i muslimanska i srpska i hrvatska”.

Na koncu, Muhamed Sudžuka je izabran u Prezidijum  ZAVNOBiH-a, a četiri dana kasnije u Jajcu biva izabran i za člana Predsjedništva AVNOJ-a. Također, izabran je za člana Izvršnog odbora Narodnog fronta Bosne i Hercegovine.

Na avnojevskom zasjedanju  potvrđen je ravnopravan status republika i naroda koji čine jugoslovensku državnu zajednicu što je bila još jedna politička pobjeda vizije Muhameda Sudžuke.

Na službenoj fotografiji, nakon drugog zasjedanja AVNOJ-a, Sudžuka sjedi u drugom redu, odmah iza Tita, što govori o njegovom značaju i kredibilitetu, a nezaobilazan fes jasno zbori o njegovom samopouzdanju, dosljednosti i dostojanstvu.

Slika sa Titom

Nažalost, Ivan Ribar, Sreten Žujević i Milovan Đilas su iskazivali rezervu spram BiH kao republike i muslimana kao posebnog naroda. Iako su ostali u manjini, takve agende su pritajeno živjele.

Na osnovu takvih antibosanskih i antimuslimanskih tendencija, Muhamed Sudžuka je 18. 2. 1945. godine naprasno isključen iz Predsjedništva ZAVNOBiH-a, a nakon toga i iz Predsjedništva AVNOJ-a, zbog nikada dokazanog krimena da je “u toku boravka u NOP-u ispoljio neprijateljska shvatanja i kao član ZAVNOBiH-a povezao se sa reakcionarnim i neprijateljskim elementima, dajući im upute i moralnu podršku protiv NOP-a”, kao i zbog toga što je “nastojao, iz svojih sebičnih klikaških interesa skrenuti muslimane sa puta njihovog punog učešća u NOP-u”.

Nakon ovakve neutemeljene optužbe i ad hoc isključenja, Muhamedu Sudžuki su bez suđenja oduzeta građanska prava: ostao je bez posla i nije mu dopušteno upošljenje, iako je bio u intelektualno najproduktivnijoj dobi, oduzeta mu je zdravstvena zaštita, više puta je bio u kućnom pritvoru te interniran u udaljena mjesta radi “prevaspitavanja”.

Ovakvo golgotu Sudžuka je dostojanstveno podnosio i uzdignute glave je hodio. Živio je od poljoprivrede i prodaje porodične šume, a brat Safet je nepokolebljivo bio uz njega.

On je, uprkos udbaškom praćenju, prijateljevao sa Ibrahim-ef. Selimovićem (1878-1972) pored koga sjedi na njegovoj hadžijskoj dovi, sa kadijom hafizom Muhamed-ef. Gačom (1901-1991) sa kojim piše zahtjeve komunističkoj vlasti za povrat fojničke medrese, sa trgovcima hadži Ibrahimom i hadži Mulom Konjicija, sa hadži Sulejmenom Tutnjevićem(1916-1992) u postsabahskim kahvama.

Kahvedžija Buljina Ćazim (u. 1995.) je do smrti čuvao fotografiju Muhameda Sudžuke u staklu kredenca svoje kafane prekoputa Čaršijske džamije, a Tahir Krasniqi (1923-1998) je sahate provodio sa Sudžukom uz kahvu u svom Zdravljaku.

Muhamed Sudžuka brine o Zajednici i džematu, prisustvuje dženazama prijatelja, sjetuje vjersko-prosvjetnog referenta da treba otići na otvorenje kapele u Mujakoviće, ali u kijafetu (džubbe i ahmedija) jer on vizuelno predstavlja sve fojničke muslimane.

I danas žive kazivanja da je Sudžuka na zasjedanju AVNOJ-a tražio posebnu hranu za učesnike-muslimane što je i Tito podržao te da ga je Tito hitno i diskretno prebacio nakon okonćanja zasjedanja zbog straha za njegov život koji je bio ugrožen od antibosanskih i antimuslimanskih elemenata.

Sudžuka djelimičnu rehabilitaciju doživljava tek novembra 1964. godine kada mu Administrativna komisija Izvršnog vijeća SRBiH dodjeljuje stalnu novčanu naknadu kao vid izuzetne penzije za posebne zasluge.

Stoga je sramotno i neprihvatljivo da je anatema o njegovoj navodnoj kolaboraciji ponovljena u Monografiji Fojnica kroz vijekove, izdatoj 1988. godine.

Muhamed Sudžuka je na Bolji svijet preselio 31. 1. 1970. godine i ukopan je na Ravnoj bašći u Fojnici.

Općinsko vijeće Fojnica je 1994. godine donijelo odluku da ulica od Čajlića ćuprije do Ribnjaka, s desne strane rijeke Šćona, nosi naziv Muhameda Sudžuke.

Neka je Allahov rahmet njegovoj napaćenoj duši, a mlade generacije neka iz primjera Muhameda Sudžuke uče o nesalomljivom patriotizmu i ljubavi spram Bosne i Hercegovine i bošnjačkog naroda!

Fojnica, 25. 11. 2024. godine

prof. Mensur-ef. Pašalić